Бірнеше күннен кейін Қазақстанда Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының VII съезі өтеді. Шартараптағы дін көшбасшыларының басын бір алаңға жинайтын іргелі іс-шараны халықаралық қоғамдастық жоғары бағалайтыны белгілі. Осы орайда съезд қарсаңында Нұр-Мүбәрак университетінің ректоры, профессор Мұхаммед аш-Шаххат әл-Джиндимен аз-кем әңгімелескен едік.
– Биыл Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының VII съезі өтеді. Ең әуелі, осы съезд туралы ойыңызды біле кетсек.
– Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі маңызды халықаралық оқиға екені даусыз. Себебі іс-шара Қазақстанның халықаралық қоғамдастықтағы рөлін, әсіресе мұсылмандар мен ислам елдері арасындағы жетекші мемлекет ретіндегі орнын көрсетеді. Сондай-ақ съезд дүрбелеңге толы әлемде дін көшбасшыларының жауапкершілігін көтеруге мүмкіндік береді. Шындығында, жиын шынайы және дәйекті дін құндылықтарын, әсіресе халықаралық діндердің әлем тыныштығын сақтаудағы миссиясын айшықтайды. Діндердің басты түпқазығы бітімгершілікке негізделген. Конгресс дін көшбасшылары арасындағы сындарлы диалог арқылы адамзатқа қызмет ету мақсатына жетуде маңызды екені сөзсіз.
– Қазақстанның діндер татулығын сақтаудағы рөлін қалай бағалайсыз?
– Меніңше, Қазақстан түрлі дін өкілдері мен көшбасшылардың басын жиі қосып, жеке адам мен қоғам арасындағы түрлі наным-сенімдер, сондай-ақ дін ұстанғандар арасындағы түсініспеушілікті шешіп, ортақ пікір, адами көзқарастарды қалыптастыру жолында алғашқы съезден бері жемісті рөл атқарып келеді. Шындығында, бұл тұрақты кездесу түрлі қоғам арасында өзара түсіністік орнатып, бейбіт заманда өмір сүруге жол ашады. Осыған байланысты Қазақстан дін жолында жүргендер мен түрлі қоғам арасында тыныштық пен әлемдік тұрақтылықты сақтауға қатысты жауапкершілік жүктеген, бүкіл дін көшбасшыларын бір шаңырақ астына жинаған бірден-бір мемлекет екенін әділ түрде мойындаған жөн.
– Алдағы съезге Рим Папасы да келеді деп жоспарланып отыр. Мұндай қадамның дінаралық татулықты сақтаудағы рөлі қандай?
– Рим Папасының осы конгреске шақырылуы – жақсы қадам. Өйткені бұл алдағы кездесудің деңгейін көтереді. Мұның мәні бар. Себебі ол бүкіл әлемдегі христиандарға ықпал ете алады. Өздеріңізге мәлім, христиан – авраамдық діндер арасында негізгі діннің бірі. Сонымен қатар ол әл-Азһар университетінің бас имамымен жақсы қарым-қатынас орнатқан. Рим Папасы да, әл-Азһар имамы да жақында Адамзат бауырластығы туралы құжат қабылдады.
– Ислам діні татулыққа, бейбітшілікке үндейді. Бірақ кейінгі кезде әлемде исламды терроризммен байланыстыратындар да бар. Мұның себебі неде?
– Өкінішке қарай, исламға әділетсіз шабуыл жасалып, оны фанаттық дін деп сипаттайды. Яғни дүние жүзіндегі исламофобия феноменінде мынаны ескерген абзал. Кей Ислам атын жамылған топтар саяси билікке жету мақсатында шынайы Исламнан ауытқып, лаңкестік әрекетке барады. Олар өздерімен келіспейтін мұсылмандардың көпшілігін кәпір деп санайды. Бұл – қазіргі заманда мұсылман әлемінің ең үлкен трагедиясы. Соның салдарынан исламға қатысты теріс түсінік қалыптасып, кейбір саясаткерлер мен адамдар исламды экстремизм діні ретінде қарастырады.
– Ислам дінінің ғылым мен білімге қатысты көзқарасы туралы айтып берсеңіз.
– Исламның адамзат өркендеуіне шақыратын, жақсы өмір сүруі үшін қажетті діни ғылымдар мен практикалық ғылымдарды үйренуге, жан-жақты білім алуға, сондай-ақ бүкіл дәуірде және кез келген жерде мұсылмандар мен мұсылман еместерді алаламайтын ұстанымын түсіну оңай. Исламның ақиқаты сол – кез келген адам білім, ғылым және ғалымдарды бағалау туралы көптеген Құран аяттары мен кейбір пайғамбарлық дәстүрлерді оқығанда біле алады. Бұған Ибн Сина, әл-Захрави, әл-Харизми, Джабер Ибн Хайян, әл-Хасан Ибн әл-Хайсам секілді ғалымдардың түрлі ғылыми салалардағы жетістігі дәлел. Сондай-ақ Әл-Фараби, Әл-Кинди, Ибн Рушд секілді философиялық бағытта тер төккен ойшылдардың ұлан-ғайыр еңбектерін айтуға болады. Олар ғылымның ізашарлары ретінде ислам әлемінде ілгерілеп, қайта өрлеуге қол жеткізіп, адамзат өміріне өлшеусіз үлес қосты.
Бірақ басты мәселе – ислам әлемінің материалдық ғылым мен өмірлік прогресс салаларында артта қалуында жатыр. Сонымен қатар көптеген мұсылман сауатсыз, олар иман және рухани өмір мәселелерімен қатар дүние істеріне де маңыз берудің қажетін білмейді, нақты Исламнан хабардар емес.
– Нұр-Мүбәрак университеті оқу бағдарламасында қандай мәселелерге басымдық береді?
– Университетте қазақ немесе мысырлық тарапта да бір команда рухында жұмыс істейміз. Студенттерімізге академиялық курстар арқылы Исламның өмірлік дін екенін, адамдардың бейбіт қатар өмір сүруін қалайтынын, мұсылманның бүгінгі күнмен өмір сүріп, болашаққа ұмтылу керектігін үйретеміз. Осылайша, исламның өткені ізашар екенін, сондықтан алғашқы мұсылмандар гүлдену мен прогресс дәуірінде өмір сүргенін насихаттаймыз.
Ислам – ойлануға шақыратын, ақыл-ойды қажет ететін дін. Мұсылман әр заманда өз елі мен айналасындағы әлемнен қол үзбей, басқаларға пайда әкеліп, өзіне де пайдалы болуға тиіс. Сондықтан да шәкірттерімізге өмірді Құрандағы нақты мәтіндер мен сахих сүннетке сәйкес ұйымдастыру мақсатында исламның ғылыми әдістемесін және ғылымға берік сенімді ғалымдардың еңбекқорлығын үйретуге мүдделіміз.
– Теріс пиғылдағы ағымдардың жетегінде кеткендерді райынан қалай қайтара аламыз?
– Теріс ағымдардың жетегінде жүргендер – қазіргі уақытта мұсылмандар үшін ең қауіпті сынақ. Өйткені олар Ислам ұстанымдарын дұрыс түсінбей, мұсылмандардың көпшілігіне қарсы әрекет етіп, Ислам ілімін бұрмалайды. Осылайша, жиһад, қасиетті соғыс, бір құдайшыл мұсылмандардың кәффараты секілді қате түсінік қалыптастырған. Ендеше, қазіргі әлемде бұл топтардың ислам және мұсылмандар туралы қате түсініктерін теріске шығару, түсіндіру, сонымен қатар олармен күресу ойшылдардың, діни институттардың міндеті. Осы орайда мемлекеттің экстремистер мен террористерге қарсы мәжбүрлеу әдістерін қолдануға құқығы бар екенін айта кеткен жөн.
– Исламдағы уахабизм, салафизм сияқты ағымдарды қолдаушылардың мақсаты қандай?
– Ислам атын жамылып бір идеология мен пікірді таңатын ой мен амалдардан арылатын кез келді. Мұсылмандардың көпшілігі уахабизм және салафизм топтарының діни мәтіндерді түсінудегі монополиясымен бетпе-бет келіп отыр. Олар өз идеяларын тарату және басқаларды тарту үшін ізбасарлары мен жақтастарын жинайды. Әрбір топтың негізгі көздегені – халықты басқару және демократиясыз және айдағанға көнетін халықты қалыптастыру, таңдауы жоқ абсолютті көшбасшылыққа ие болу. Осы мақсатта ақыл-ойды жоққа шығару, өз доктринасын насихаттау. Сондықтан бүкіл элита мен мемлекетті исламның әмбебаптығы туралы хабардар ету қажет. Ислам саяси мәселелерде плюрализмді және еңбекқорлықты мақұлдайтын дін. Сондықтан басқалармен бірге бейбіт өмір сүруге құқылы. Сонымен қатар ислам шура жүйесін ұстанады, билеушіні таңдауда және конституциялық институттарды құруда демократиялық жолды таңдаумен келіседі.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»
https://egemen.kz/article/322586-islam-–-oylanugha-shaqyratyn-din
