Жоғары мәртебелі Мигель Анхель Моратинос мырзамен сұхбатты Abai.kz оқырмандарының талқысына ұсынамыз...
– БҰҰ-ның Өркениеттер альянсының мәдениетаралық және өркениетаралық диалог бағытындағы негізгі жұмыс аспектілері туралы баяндап өтсеңіз.
– БҰҰ ӨА Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысының қақтығыстардың алдын алу және шешуге қолданатын жұмсақ құралы болып тұр.
2005 жылдың шілде айында құрылған БҰҰ ӨА Біріккен Ұлттар Ұйымының бір құрылымдық жүйесі болып табылады. Альянстың негізгі мақсаты – мәдениеттері әртүрлі елдер мен халықтардың арасындағы өзара түсіністік пен серіктестікті жақсарту және жергілікті және ғаламдық деңгейдегі бөлінуді шектеу.
Оның айрықша орны мен мандаты БҰҰ Бас Ассамблеясының 2009 жылдың 10 қарашасындағы A/RES/64/14 және 2015 жылдың 6 шілдесіндегі A/RES/69/312 қарарларымен мойындалған.
БҰҰ ӨА өз мандатын орындау үшін түрлі қауымдастықтар арасындағы мәдениетаралық түсіністікке бағыттайтын, сонымен қатар дінаралық және мәдениетаралық диалогқа жетелейтін үгіт-насихат және бағдарламалық жұмыстарын жүргізеді. Осы шеңберде біз үкіметтер мен ұйымдар, БҰҰ-ның өзге де құрылымдары және агенттіктерімен, жеке сектормен, ғылыми орталармен, БАҚ, діни бірлестіктермен, діни лидерлермен және жалпы азаматтық қоғаммен қоян-қолтық жұмыс істейміз.
2019 жылы БҰҰ-ның Бас хатшысы маған БҰҰ-ның діни нысандарды қорғау бойынша БҰҰ-ның жұмыс жоспарын жасақтау және оның жүзеге асырылуын қадағалауды тапсырған болатын. Жұмыс жоспары діни нысандарға шабуылға қарсы іс-қимыл мен оған дайындық, шабуылдың алдын алуға тиімді негіз болып табылады.
Діни нысандар мен сенушілерді қорғау қимылдарын жақсарту үшін, БҰҰ ӨА «#forSafeWorship» хэштегімен ғаламдық коммуникациялық кампания жасады. Мұнда осы хэштег бойынша әлемнің әр түкпірінен адамдар өздерінің қандай да бір діни нысанмен байланысын қысқа мультимедиялық оқиға етіп тарата алады. Аталмыш кампания осы нысандардың жалпы адамзат үшін маңызын һәм тарих пен дәстүр бейнесін көрсетеді. Жұмыс жоспарына сәйкес БҰҰ ӨА діни наным-сенім бостандығы мен әртүрлі діннің өкілдігі, географиялық тепетеңдік тұжырымдарына сәйкес бірнеше тәжірибелік елдерге айрықша көңіл бөле отырып, әлемдегі қасиетті орындар картасын жасауға атсалысады. Швеция өздерінің діни нысандарының интерактивтік картасын ұсынған тұңғыш пилоттық ел болды.
БҰҰ-ның Терроризммен күрес басқармасымен бірге, БҰҰ-ның Терроризммен күрес комитетінің директоратымен және БҰҰ-ның Аймақаралық қылмыс және сот төрелігі мәселелері бойынша ғылыми-зерттеу институтымен бірлескен түрде БҰҰ ӨА Біріккен ұлттар ұйымының осал нысандарға төнетін терроризм қаупінен қарсы іс-қимылдың ұзақ жылғы бағдарламасын жүзеге асырды. Бағдарлама осал нысандарды, сондай-ақ, діни нысандар мен ғибадат ету орындарын терроризм шабулынан қорғауды жанжақты күшейтуге бағытталған. Сонымен қатар, БҰҰ ӨА кішкене қауымдастықтарда және кең көлемде мәдениетаралық және конфессияаралық диалог құру арқылы жекелеген тұлғалар мен азаматтық қоғам құру мүмкіндігін күшейтетін көптеген шаралар өткізеді. Мысалы үшін, Мәдениетаралық инновациялық хаб БҰҰ ӨА және BMW Group, Accenture қолдауымен бейбіт және инклюзивті әлемге қол жеткізуді көздейтін мәдениетаралық диалог бағытындағы инновациялық жобалардың мүмкіндігін молайтып отыр. Еуропа Кеңесінің Солтүстік-Оңтүстік орталығы және өзге де серіктестермен бірлесе отырып, БҰҰ ӨА ғаламдық білім беру және мәдениетаралық-өркениетаралық диалог құруды үйрететін онлай-курс жасап шығарды. Біздің Жастар ынтымақтастығы қоры арқылы БҰҰ ӨА бейбіт және инклюзивті қоғам қалыптастыру мақсатында тиімді әрі инновациялық жолмен дінаралық және мәдениетаралық диалог құратын жастар ұйымдары әлеуетін жақсарту үшін қаржылай қолдау көрсетеді. Біз тіпті мәдениетаралық диалогты өзіміздің Стипендиялар бағдарламасы мен Жас бітімгерлер бағдарламасына енгіздік.
Түптеп келгенде, ББҰ Өркениеттер Альянсы Жоғары өкілінің лауазымындағы БҰҰ Бас хатшысының орынбасары ретінде менің өзім де жеккөрушілікпен жасалған қылмыс, еврейлерді немесе арабтар мен жалпы мұсылмандарды қуғындау, сондай-ақ әлемдегі діни нысандар мен діндарларға жасалатын шабуылдарға қарсылығымды білдіріп, әлсін-әлсін мәлімдеме жасап отырамын. Мен өзімнің саяси және насихаттау міндеттемелерімді қолдана отырып, діни төзімсіздік әрекеттеріне халықаралық қауымдастықтардың назар аударып, барлық мүдделі тараптарды жапа шеккен жаққа конфессияаралық һәм мәдениетаралық диалог құру арқылы жанашырлық пен құрмет көрсетуге шақырамын.
– Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің Съезі мен осыған ұқсас алаңдардың маңыздылығын неден көресіз?
– 2022 жылдың қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті, Мәртебелі Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің ұлықтау рәсімінде сөйлеген сөзінде қазақ халқының ең маңызды тарихи құндылықтарының бірін «әртүрліліктегі бірлік» деп орынды сипаттады. Шынында да Қазақстанның бай рухани мұрасы мен бейбіт қатар өмір сүру және діни төзімділік тарихын ескере отырып, Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің Съезі әртүрлі діни бірлестіктерді біріктіру, Қазақстанның баршаға ортақ бейбіт, әділ және келісімді қоғам туралы көзқарасын ілгерілету, елдер мен барлық өркениеттер арасындағы ашық және инклюзивті диалогқа шақыру үшін моральдық беделі бар маңызды бастамаға айналды. Съезд құруға бастамашы бола отырып, Қазақстан саяси және діни салалардағы диалогты ілгерілетуге және әлем халықтары арасындағы рухани жақындасу үдерісін нығайтуға өзінің шынайы бейілділігін көрсетті. Съезд арқылы халықаралық қоғамдастық бейбітшілік, әділдік пен келісім ешқашан қарапайым нәрсе ретінде қабылданбау керектігін мойындайды. Керісінше, сенімге, өзара құрметке, адам құқықтарына және барлығы үшін қадір-қасиетке негізделген тұрақты және бейбітшілік күн сайын қалыптасуы керек.
Мен бүкіл әлем бойынша осындай бастамалардың іске қосылуын құптаймын, өйткені мен өз сенушілерін жалпы адамзаттық құндылықтарды6 рухани және әлеуметтік дамуға ұжымдық міндеттемені қуаттай отырып, жалпы адамзаттық бейбітшілікке, қауіпсіздік пен тұрақтылыққа бағыттайтын сенім мен рухани көшбасшылардың күшіне сенемін. Көптеген адамдар үшін сенім үміт пен төзімділікпен тығыз байланысты. Мен діни және рухани көшбасшылар мен діндар адамдар өздерінің қауымдастықтарында, сондай-ақ желіде таралып жатқан өшпенділік пен алауыздыққа жауап ретінде жағымды әңгімелер ұсынатыны туралы көптеген мысалдармен бөлісе аламын, сенім артты, диалогты ілгерілету және бірлікке, ынтымақ пен өзара әрекеттесуге шақырады.
– Сіздің ойыңызша, Съездіңің ерекшелігі неде?
– Өркениеттер мен діндер арасындағы диалогты, оның ішінде Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің Съезін құру арқылы ілгерілетудегі бастаманы қолға алғаны үшін Қазақстан Республикасының Үкіметіне алғысымды білдіремін. Съезд сияқты маңызды конфессияаралық форумның ғасырлар бойы 18 конфессия мен 100-ден астам этнос өкілдері тату-тәтті өмір сүріп келе жатқан Қазақстанда дүниеге келуі кездейсоқ емес.
2003 жылдан бастап Съезд қазіргі заманның ең күрделі мәселелерінің шешімін іздеуде конфессиялар мен мәдениеттер арасындағы диалогты алға тартты. Мысалы, терроризм мен діни экстремизм олардың арасындағы алауыздықты тереңдету қаупі төнген уақытта христиан, ислам және басқа діни қауымдастықтар арасында көпір құру үшін конфессияаралық алаң маңызды болды. Осылайша, Конвенцияның миссиясы, мақсаттары мен басымдықтары Біріккен Ұлттар Ұйымының Өркениеттер Альянсының миссиясы, мақсаттары мен басымдықтары үшін ерекше өзекті болып табылады.
БҰҰ ӨА үшін Съезд жұмысына қатысуы үлкен мәртебе және біз Конфессияаралық және өркениетаралық диалогты дамыту жөніндегі Н. Назарбаев орталығымен серіктестікті жоғары бағалаймыз.
– Қазіргі заманғы сын-қатерлер аясында дінаралық және конфессияаралық диалог қаншалықты маңызды? Болашақта дінаралық диалог қалай дамуы керек деп ойлайсыз?
– Мәдениетаралық, конфессияаралық және дінаралық диалог радикалданудың түпкі себептерін жою үшін ғана емес, сонымен қатар нәсілшілдік, ксенофобия, антисемитизм, исламға қарсы өшпенділік және діни төзімсіздіктің басқа түрлеріне және экстремизмді қоздырмауға қарсы құрал ретінде маңызды
Өкінішке орай, әлемнің бірде-бір өңірі экстремизм қаупінен сақтандырылмаған. Соңғы кездері геосаяси ландшафттың күрт өзгеруі, бірполярлық тенденциясы және этникалық, мәдени және діни мәселелер бойынша алауыздықтардың тереңдей түсуі Батыс пен әлемнің қалған бөлігі арасындағы қақтығыс туралы пікірталастардың жандануына әкелді. Дінаралық диалог қақтығыс аймақтарындағы келісім кілттерінің бірі болып табылады.
Түрлі қауымдастықтар қайта бірігіп, шынайы және жемісті диалогқа түсуі үшін, әсіресе Таяу Шығыста сенім мен өзара құрметті қалпына келтіруді қоса алғанда, бейбітшілік үшін жағдай жасаудың шұғыл қажеттілігі бар. Өкінішке орай, дінаралық және мәдениетаралық диалог қақтығыстардың алдын алу мен дипломатияның өміршең құралы болып табылады, ол әдетте еленбейді. Дегенмен, БҰҰ Өркениеттер альянсының жұмысы көрсеткендей, оның оқшауланумен, сенімсіздікпен және текетіреспен күресуде шешуші маңызы бар. Шын мәнінде, мен дінаралық және мәдениетаралық диалог ХХІ ғасырдағы қақтығыстардың алдын алу мен шешудің ең қуатты векторы болатынына сенімдімін. Әлеуметтік, мәдени және діни мәселелердің халықаралық қауымдастықтың күн тәртібінде көбірек орын алуы көңіл қуантады.
2022 жылғы қарашада Мароккода өткен БҰҰ Өркениеттер альянсының 9-шы жаһандық форумында Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше мемлекеттер қабылдаған Фес декларациясы өркениеттер арасындағы үнқатысудың өркениеттер арасында ортақ тіл табуда және барлық адамдардың тән қадір-қасиеті мен тең құқықтарын тануда маңызды рөл атқара алатынын растады.
Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшысының «Біздің ортақ күн тәртібіміз» атты баяндамасы ұжымдық іс-әрекетке қатыса алатын және қатысуы тиіс кең ауқымды субъектілер арасында діни көшбасшылар мен сенімге негізделген ұйымдардың маңыздылығын мойындайтын қайта жанданған көпжақтылыққа шақырады.
Біріккен Ұлттар Ұйымы 2024 жылдың 22-23 қыркүйегінде Нью-Йоркте жоғары деңгейдегі Болашақ саммитін өткізеді, онда әлемдік көшбасшылар болашақты қалай жақсы қорғай алатынымыз және жақсырақ әлем жасай алатынымыз туралы жаңа халықаралық консенсус құру үшін бас қосады. Қазіргі уақытта Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясына мүше мемлекеттер Саммитке дейін консенсуспен қабылдануы тиіс тарихи құжат – «Болашақ пактісі» бойынша келіссөздер жүргізуде.
Бейбітшілік мәдениетінің дамуын атап өтуге қуаныштымын; мәдениетті қорғау және насихаттау; Нәсілшілдіктің, ксенофобияның, исламофобияның, антисемитизмнің және төзімсіздіктің барлық түрлерінің жойылуы «Болашақ пактісі» бойынша үкіметаралық консультацияларда лайықты түрде мойындалған. Осы элементтерді халықаралық саясат пен адам құқықтары жүйесіне енгізудің маңыздылығын мойындау маған соғыс емес, диалог жеңетініне және адамзат орнықты, ұзақ бейбітшілікке қол жеткізетініне үміт береді.
– Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезінің Даму тұжырымдамасының мазмұнында қандай маңызды тұстарды байқадыңыз?
– Қазақстанды «Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезінің 2023-2033 жылдарға арналған Даму тұжырымдамасы» сияқты құжаттың қабылдануымен құттықтаймын. Бұл алдағы онжылдықтағы іс-қимылдың стратегиялық бағытын белгілейтін өте егжей-тегжейлі жол картасы.
Жастар мен білім БҰҰ ӨА жұмысының негізгі тіректерінің бірі болғандықтан, мен Даму тұжырымдамасы құжатында Өркениеттер Альянсы мен Съездің таяу жылдардағы жақындасуының көптеген бағыттарын тапқаныма қуаныштымын. Қазақтың ақыны Мағжан Жұмабаев айтқандай: «Мен жастарға сенемін». Мен осы сеніммен бөлісетіндіктен, Даму бағдарламасының жастарға, соның ішінде зайырлы және рухани жастармен Жас діни лидерлер форумын шақыруға қаншалықты көңіл бөлетінін көргенде ерекше әсер алдым.
Мен сондай-ақ Съездің қазіргі ұрпақ мәселелерін шешу үшін халықаралық жастар диалогын ілгерілету жоспарын құптаймын. Сондай-ақ Даму тұжырымдамасында дінаралық және ұлтаралық қатынастар, дінаралық диалог пен өзара іс-қимыл және қазіргі қоғамдағы діндердің рөлі мәселелері бойынша зерттеулерді қолдау үшін білім беру мекемелерінің, ғылыми орталықтардың, ғалымдар мен сарапшылардың ынтымақтастығын нығайту жөніндегі перспективалық ұсынысты көремін. Білім беру бағдарламаларын жүзеге асыру және дінаралық, мәдениетаралық диалогқа қатысатын жастардың құзыреттіліктерін, білімдері мен дағдыларын үздіксіз дамыту өзара сыйластық пен түсіністікті қалыптастыру маңызды болып табылады.
Сондай-ақ, мен Даму тұжырымдамасы БҰҰ Өркениеттер Альянсының конфессияаралық және мәдениетаралық диалог арқылы мәдениетаралық шиеленісті азайту және қауымдастықтар арасында көпір құрудағы басты рөлін, Съезд БҰҰ Өркениеттер Альянсымен ынтымақтастықты нығайтуға ұмтылатынын мойындаймын.
