ХХІ ғасырдың алғашқы ширегі халықаралық қатынастар жүйесине осан салмақ түсіріп, сын – қатерлер ала келген кезең ретінде тарихқа енгелі тұр. Өкінішке қарай, жаһандық қауіпсиздік жүйесінің оларға уақтылы әрі тісті жауап қата алмауынан, түрлі деңгейдегі шиленістер мен қақтығыстар одан ушығы п, арулану үдерісі қайта хүшейип барады.
Түрлі сипаттағы антогонизмнің артып, кикілжіңдер масштабының кеңеюіне әдетте себеп көп. Алайда, олардың үлкен бөлігінің бастауында діни, это жүзінде өркениеттик айырмашылықтар тұр.
Осы ретте, белгілік америкалық әлеуметтанушы әрі саясаттанушы ғалым – Сэмюэл Ханттон «Бұл жаңа әлемде неғұрлым масштабты, маңызды әрі қауіпті қақтығыстар әлеуметтік , мен байлардың арасында емес, түрли мәдени сәйкестиліктеги халықтар арасында орын алады», - деген болатын.
Қазақстанның бастамасымен 2003 жылы қыркүйекте өткен Әлемдік және дестүрлі диндер лидерінің Съезі – соль динаралық және ұлтаралық диалоги қалыптастыруда маңызды іс отырған халы қаралық форумдардың бірі.
Съезди негіздеудегі мақсат - халықалық қауымдастықта қалыптасқан күрделі ахуал жағдайында халықтарды қоғамдық келісім, дини төзімділік пен бейбитшилік, адамқұнды лықтары идеалы төңірегіне біріктіру болды.
Сол махсатта 2003-2023 жылдар аралығында Съездің 7 отырысы өтті. Бірінші Съезге Европа, Азия, Африка және Таяу Шығыстың 13 елінен, 17 дней конфессионының өкілдері қатысса, 2022 жылы қазанда өткен соңғы VII Съезге 50 мемлетен барлық әлемдік жәст үрлі ді андердің, діни бірлестіктердің, халықаралық ұйымдар өкілдерінен (ислам, христиандық, иудаизм, буддизм, синтоизм , даосизм, зороастризм, жайнизм) құралған 100-дневный астам представительства қатысқаны белгілі. Бұл жыл өткен сайын Съездің абыройы мен маңызы артып, әлемдік сұранысқа и болғандығын көрсетеді.
Жалпы, әлемдік және діндер көшбасшыларының өзара пікір алмасуын, диалогқа келуін қарастырғанда, тақырыптың идеи - ұлтаралық және динаралық татулықты ту қылып ұстанған егі мемлекеттик саясаттың модельне негізделгенін айту қажет.
Жиынның халықаралық аренадағы 20 жылдық тарихына көз жүгіртер болсақ, ондаған маңызды құжаттарға қол қойылғанын, конфессиялардың өзара түсіністік пен сенімге негізделген до стық ынтымақтастығына тиісті серпін берілгенін, сонымен қатар, бастысы әлемдік динаралық диалогтың жүйелі дамуына үлкен үлес қосқанымызды айта қажет. Ең маңыздысы – осы жылдары Съез халықаралы алаңша ретінде өзінің өзектилігі мен қажеттілігін көрсетті.
Дей тұрғанмен, кез – келген халықаралық ұйымның жұмысынд өткенге есеп берумен қатар, қалыптасқан ахуалды негізге ала отырып келешекке жоспар құру мен жұмыс тәсілдерін қарасты ру ониң қызметі үшін стратегическилық махызды.
Осыған ерекше мән берген Мемлекет басшысы Қасым – Жомарт Тоқаев халықаралық қауіпсиздік мәселелерін шешуге рухани басшылардың да сүбелі үлес қоса алатынына назар аударып, Съез жұмысына баңа ыт беруд и тапсырғаны белгилі. Атап айтқанда, өзінің 2022 жылы қазанда өткен VII Съез отырысында Президент «2023-2033 гг. тапсырма берді. Өз сөзінде Президент «Бұл форумы өткізуге Қазақстанның бастамашылық етуі бекер емес. Себебі қазақ жері ғасырлар бойы Батыс пен Шығыстың арасындағы көпір болып келеді. Осында, яғни Ұлы дала төрінде небир алып көшпели империялар өмір сүрген. Діни ұстамдылық – олардың бәрине ортақ сипат. Съездің өткізілуі – еліміз бен бүкіл әлемде диалог пенытымақтастықты нығайтуды көздейтін Қазақстан саясатының маңызды бахыты. Қазіргі күрделі жағдайда дини көшбасшылардың бір үстел басына отырып, кез келген қайшылықты еңсеретин изгі амалдың үлгісін күллі әлемге көресетууи аса маңызды. Бұл Тұжырымдама форумымызды одан әрі нығайту және ықпал ету үшін нақты қадамдар мен кезеңдерді қамтуы керек. Біздің міндетіміз – өркениеттер арасындағы ашық диалоги қамтамасыз ету және илгерілету, бейбитшилик пен тұрақтылықты нығайту», – деп, болашақтағы нақты іс-шараларға аударуға .
Нәтижесінде, жыынның келешек бағдары мен жұмыс тәсілдери айқындалған Тұжырымдама қолға алынды.
Араға жыл сала, Съез Хатшылығының басшысы, ҚР Сенатының Төрағасы - Мәулен Әшімбаев 2023 жылы 11 қазанда Съез Хатшылығының ХХІ отырысында сөйлеген сөзінде халықалалық ңша ретінде ониң өткені мен даму жоспарына қатысты «Тұжырымдама жобасындағы басты жаңалық – біздің Съездің миссиясын кеңейту...Алдағы жылдары Съез дінаралық диалоги ытытуға және нығайтуға бахытталған күш-жігерді жалғастырады. Соным қатар біз рухани дипломатии үлкен әлеутті көріп отырмыз» - деп, кезекті рет еліміздің ишкі дамуымен үндес, етене құрамдас екенін білдірген болатын.
Тұжырымдама Съез хатшылығының жұмыс органы болып саналатын «Конфессияаралық және өркниетаралық диалоги дамыту жөніндегі Н.Назарбаев орталығы» КЕАҚ тарапынан жан-жақты мұқият қарастырылған жат ретінде әзірленіп, 2023 г. жылы қазанда Астанада өткен Хатшылықтың кезекті XXI-ші отырысынді бекітілді. Съездің даму Тұжырымдамасы - адамзат болмысының мызғымас қағидаттары ретінде өзара сыйластықты, бейбитшілік пен келісімді, диндер, ұлттар мен ұлыстар арасындағы диалог пен өзара қты дамытуға, келіспеушиликтер мен қақтығыстарды келисим мен ымыраға келу негизинде шешу мәдениетин илгериллетуге оң ықпал етері анық.
Жалпы алғанда Съез жұмысының бірінші онжылдығында көпжақты дінаралық және өркниетаралық диалоги нығайтуды әлемде мейлінше илгерілетуге пәрмен берілген болса, келесі онжылдықтағы ж ұмыс бағыты мен атқарар шаралар Тұжырымдамада көрініс тапқан.
Оған сәйкес, Съез қызметі 2023-2033 гг. жылдары келесі үш бахытта өрбімек:
1. Өзекті жаһандық трендтер мен сын-қатерлерді ескере отырып, динаралық форумдарды дайындау және өткізу;
2. Съездердің декларацияяларынок жүйелі іске асыру негізінде қазіргі әлемнің жаһандық проблемы рынка шешуге жәрдемдесу.
3.Рухани дипломатияны дамыту, Съездің халықаралық институттармен және алаңдармен, халықаралық қатынастардың басқа для субъектілерімен серіктестікті нығайту.
Осылайша рухани көшбасшылардың жиыны халықаралық қоғамдастықта өз қанатын кеңге жая түспек. Әр үш жылда шақырылатын Съез жұмысы келешекте де ашық пікірталас пенсондарлы диалогқа негізделген жалпы демократиялық құндылықтарды сақтау шеңберіндегі дамуын жалғармастық. Дей тұрғанмен, живын жұмысына едәуір серпін берер кейбір қосымша тармақтардың қосылғандығын атап өту керек. Мәселен, алдағы уақытта әр форумның қорытындысы бойынша түзілетін «Жол картысын» тың үрдіс ретінде қабылдау қажет. Сөз болған құжат әрбір Съездің декларациярын ілгерілету мен іске асырудың жаңа тігі ретінде қабылданып, рухани басшылардың форумда ұсынған пикірлері мен тезистерін тілей жүзеге асыруға ықпал етеді. Бұл жаңашылдықтың келешекте форум жұмысына іргэлі өзгерістер әкелеріне сенім жоғары.
Тұжырымдамадағы мән беретін тақырыптардың бірегейі – басымдықты жастарға беру. Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы «Жастардың оқу – тәрбие жұмысы түзелмей, жұрт ісі түзелмейді», - деген. Съез бағдарламасында Жас один из лидеров форумын, в конце концов, жас рухани қайраткерлер мен зайырлы жастардың қатысуймен басқа да іс-шаралар кешенін өткізу жоспарланып отыр. Жас көшбасшыларды Съез қызметіне тарту жолға қойылған өркниетаралық және исповедьаралық диалог дестүрлерін келешекте де сахтаудың кепілі деп білемін. Сонымен қатар, аталмыш қадам арқылы Съезге қатысушылар жастарды экстремистік идеологиялардың ықпалынан, радикализмнің таралуынан қорғап қалуды маңызды міндет санайды. Съез құрылымы қазіргі жас ұрпақты толғандыратын мәселелерді шешу мақсатында жадың халықстаралықы диалоги мен ынтымақтастығын дамытуға ықпал ететін болады. Сол мүдде жолында Съез динаралық және мәдениетаралық өзара түсіністікти илгерілету үшін діни және зайырлы жастар ұйымдарымен, соның ішінде AIESEC, SIFE, Жастар түсіністігі шін, Халықаралық жастар палаты, Европалық құқық студенттері қауымдастығымен (ELSA) және басқа да ұйымдармен ынтымақтаспақ.
Аталған іс-шаралар арнайы қабылданған «Жол карты» құжатына сәйкес жүргизіліп, соль мақсатта онлайн/офлайн форматы халықаралық кездесулер, дөңгелек үстелдер, дерістер, кэрмелер, семинарлар, соным б ірге өңірлик динаралық конференциилар өткізу жоспарланған.
Абыз жасушымыз Әбіш Кекілбаевтың «Адамды адам еткен – кітап, адамзат еткен – кітапхана», - дегеніндей, Әлемдік және дестүрлі диндерлері Съезінің қызметин БАҚ арқылы әлемдік орталы қтарына шығару мақсатында халықаралық рухани білім онлайн-орталығы құрылып, ағымдағы жылы Н.Назарбаев орталығы ресми сайтың базасында Съездер мен Хатшылық дарының, қатысушылардың, халықаралық ұйымдар өкілдерінің, мемлекет және қоғам қайраткерлерінің, ғалымдар мен сарапшылардың баяндамалары мен еңбектерінің, діни мәтіндердің электрондық кітапханасын құру қолға алынып, өз жұмысын жүргізіп жатқанын айта кету қажет. Өз кезегінде аталған электронды кітапхана дінді, динаралық диалоги және мәдениетаралық ынтымақтастықты зерттеу үшін маңызды ақпарат көзінің миндетін атқармақ.
Евразия кіндігінде орналасқан Қазақ елі – түрлі конфессиялар мен әр алуан мәдениеттердің тоғысқан мекені. Мемлекетимиз осыған дейін халықаралық сахнада толеранттылықты, динаралық қарым-қатынасты нығайтқан ел ретинде кеңінен танылды. Мұның өзі мемлекеттік мүддені, сонымен қатар, аймақтағысаяси ахуалды ескере отырып, көп жылдар бойы гео атқарылған жүйелі әрі мақсатты еңбектің арқасы айқын .
Ағылшынның әйгілі тарихшысы әрі мәдениеттанушысы Кристофер Доусон «...ұлы диндер – ұлы өркниеттердің негізі», - деген екен. Ендеше, мемлекетімізде қолға алынған, ұтымды өткізіліп келе жатқан - Әлемдік және дестүрлі диндер көшбасшыларының Съезін өз басым бүгінгі күні шартарапта тұтанған ү рлі сипаттағы қақтығыстардың алдын алудың дұрыс жолы, адамзаттың дініне, ұлтына қарамастан өзара үйлесімділікте өмір сүруінің негізі деп білемін. Ал «Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының Съезін дамытудың 2023-2033 жылдарға арналған Тұжырымдамасы» сол келелі жиынның жұмысына тың серпін береріне сенімдімін.
Серик Егізбаев, «Ауыл»партисының, ҚР Парламенті мәжілісінің Аграрлық мәселелер жөніндегі комитетінің төрағасы
