Тарихи тұрғыдан алғанда, діни фактор әрқашан қоғамның дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастырғаны немесе оларға мәдени кодты, ұлттың басым ерекшеліктерін, оның этномәдени бейнесін анықтай отырып, айтарлықтай әсер еткені белгілі. Елдегі нақты тарихи және әлеуметтік-саяси жағдайға байланысты діни фактор әртүрлі функцияларды орындай алады. Айтарлықтай, дағдарыстар уақытында, әскери, қоғамдық-саяси оқиғаларда, немесе әлеуметтік маңызды мәселелер бойынша қарама-қайшылықтардың шиеленісуі кезінде діни аспект ең ықпалды принциптердің бірі болып табылады, өйткені ол адамның әлеуметтік-практикалық көзқарастарына емес, ар-ожданы мен жүрегіне тікелей әсер етеді және бұл өз кезегінде мінез-құлықтың негізгі мотиві бола алады.
Бүгінгі таңда коронавирустық инфекция пандемиясының әсерінен тез өзгеріп жатқан әлемде діни қарама-қайшылықтар күшейіп, қоғамда ксенофобиялық көңіл-күй байқалуда. Қазіргі әлемде діни фактордың рөлі артып келе жатқан жағдайда әртүрлі рухани-діни және этномәдени дәстүрлер ұстанушыларының үйлесімді өмір сүру проблемалары ерекше мәнге ие болады. Қазақстан, басқа мемлекеттерге қарағанда, дінаралық келісім мәселелеріне және оның қазіргі әлемдегі тұрақтылық пен интеграцияны қамтамасыз етудегі рөліне дәйекті түрде назар аударатынын атап өткен жөн. Бұл еліміздің Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың зор еңбегі. Елбасының халықаралық деңгейде танылған ең маңызды бастамаларының бірі Қазақстан астанасында Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі өткізілуі.
Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы күндерінен бастап Тұнғыш Президентіміз Н. Назарбаев мәдениетаралық және дінаралық диалог саласында кең ауқымды жұмысты жүзеге асыра бастағанын атап өткен жөн. Елбасының басты идеясы, ел аумағында тұратын көптеген этностар мен діни дәстүрлердің бірлігі мен келісімі арқылы құрылған «қазақстандық ұлт» феномені болды.
Астанада Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері Съезін ұйымдастыру Шығыс пен Батыс арасындағы бірегей географиялық орны бар Қазақстан туралы дінаралық және өркениетаралық диалог мәселелерінде ықпалды өңірлік орталық — «рухани күш орталығы» ретінде айтуға мүмкіндік берді.
Әлемде бұрын да, қазіргі кезеңде де дінаралық, мәдениетаралық және өркениетаралық диалогты құру және ілгерілету мақсатын ұстанатын форумдар өткізілетіні белгілі. Олардың қатарына мыналар жатады: Өркениеттер Альянсы – Испания мен Түркия бастамашылық жасаған форум, Әулие Эджидия қоғамы, Дохадағы дінаралық диалог конференциясы, Мекке халықаралық мұсылман конференциясы, Баку дін көшбасшыларының Саммиті. Бұл қатарда бейбітшілік пен келісім, толеранттылық пен құрмет, ынтымақтастық пен әріптестік қағидаттары негізге алынған Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі маңызды орын алады.
Әр түрлі дүниетанымдардың, принциптердің, менталитеттің өкілдері қатысатын жоғары деңгейдегі форумды ұйымдастыру және өткізу өте қиын міндет. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съездері өтіп, олардың арасындағы ынтымақтастық пен қарым-қатынастың тиімді тетіктері құрылып, жолға қойылғаны – сөзсіз, елеулі жетістік.
Съездерде рухани жетекшілер әлемдегі бірде-бір дін екіншісінен жақсы немесе жаман емес екенін ашық айтты, өйткені бәрі барлық халықтар үшін ортақ аспан астында тең. Әлем бүкіл адамзат үшін негіз болып табылады. Әлем – Құдайдың есімдерінің бірі.
Съезд тек діни лидерлердің ғана емес, сондай-ақ әртүрлі елдердің көптеген діндар адамдарының диалог алаңы болып табылады.
Съезд ұсынған бастамалар мен жалпы әлемдік проблемалардың келісілген шешімдері шын мәнінде іске асырылуда және әлемде діни төзімділік қағидаттарын, диалог пен түсіністікті ілгерілету үшін қызмет етеді.
Негізі қаланған алғашқы күннен бастап әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі әлемдегі өткір және шиеленіскен геосаяси жағдайлар жағдайында өткені белгілі. IV Съездің ашылуында сөз сөйлеген Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаев: «өз тарихының 9 жылы ішінде әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съездері әрқашан күрделі жаһандық үдерістердің шыңында өткізілді. Бірінші съездер діндердің «соқтығысу» қаупіне және дінді халықаралық терроризм мен экстремизмнің қауіпті мақсаттарына пайдалану қаупіне жауап ретінде жиналды. Келесі форумдар да әлемдік тәртіптің жаһандық трансформациясы басталған кезде бүкіл әлем үшін бетбұрыс кезеңінде өтті. Адамзат, шын мәнінде, жүйелі дағдарыс кезеңдерінен өтеді».
Бүгінгі таңда адамзат тағы бір сынаққа тап болды – тез таралатын, инфекцияның жоғары пайызына ие және өлім-жітімнің жоғарылауына әкелетін COVID-19 вирусы. Қиын кезеңге қарамастан, барлық конфессиялардың саяси көшбасшылары мен дінбасылары күш біріктіріп, COVID-19-мен жалпы шайқасқа назар аударуға, ДДҰ-ның үндеулерін ұстануға, қатаң санитарлық-гигиеналық шараларды сақтауға тырысты.
Дәл қазір рухани көшбасшылар, бұрын-соңды болмағандай, адамдарға қажет болды. Коронавирустың таралуының ең өткір шыңында, діни орындар жабылған кезде, дінбасылар қауіпті вирустың таралуын болдырмау үшін мемлекеттер қабылдаған шараларды қолдады, сенушілермен қарым-қатынас жасау үшін сандық платформаларды белсенді қолдана бастады.
2019 жылы бүкіл халық болып сайланған Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлт Көшбасшысы Н. Назарбаев бастаған бейбітсүйгіш саясатты толық ұстана отырып, «діни нанымдар мен конфессиялардың әртүрлілігі өзара күдікке, кемсітушілікке және жоюға емес, әрбір дін мен мәдениеттің бірегейлігін көрсететін өзара түсіністік пен үйлесімділікке әкелуі тиіс» деп атап өтті.
Теңдікке, бір-бірімізді терең құрметтеуге және халықаралық ынтымақтастыққа негізделген жақсы болашаққа ұмтылу біздің жеріміздегі Өмір үшін қайтымсыз салдары болатын өзара түсінбеушіліктерді болдырмауға көмектеседі.
Өйткені, бүгінде жалпыадамзаттық құндылықтардың маңыздылығы артып келе жатқан әлемде адамзат өз проблемаларын күш-жігерін біріктіру арқылы ғана шеше алатынын бәріміз түсінеміз. Бірлік пен өзара түсіністік диалогтан бастау алады. Демек, дінаралық диалогтың да, өркениеттер арасындағы диалогтың да негізгі мәні осында.
Парламент Мәжілісіне
Қазақстан халық ассамблеясының сайлаған
депутаты Н. ДЕМЕНТЬЕВА
